De Stelling van Amsterdam | Foto: Kenneth Stamp / CCO
De Stelling van Amsterdam staat dit jaar alweer een kwart eeuw op de lijst van UNESCO Werelderfgoed. Daarmee bevindt het zich in goed gezelschap. Andere monumenten van formaat met deze status zijn onder meer de Chinese Muur en het Great Barrier Reef.
Het bijzondere aan de Stelling van Amsterdam is dat dit netwerk – bestaande uit 42 forten, 4 batterijen, 1 kasteelvesting, 2 vestingsteden en een heel aantal dijken en sluizen – het land ver rondom Amsterdam onder water kon zetten. Dit was ooit een beproefde manier om aanvallers af te weren, ook wel inundatie geheten.
De geschiedenis van dit soort waterlinies in Nederland gaat terug tot 1582, het jaar waarin West-Brabant het water inzette tegen de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In de zeventiende eeuw stonden vervolgens de Franse troepen dreigend aan de grens.
Genoeg reden om een hele keten aan waterlinies te ontwikkelen, waar de Stelling van Amsterdam onderdeel van is. Maar dat had heel wat voeten in de aarde. Tussen 1880 en 1914 ging uiteindelijk op zo’n 15 tot 20 kilometer rondom Amsterdam de schop in de grond, om een verdedigingsring aan te leggen tegen aanvallers over land.
Maar Duitse militairen drongen in 1940 met hun vliegtuigen zo door het luchtruim Nederland binnen. Daarmee bleek de waterlinie de meeste kracht om het land te verdedigen tegen indringers te hebben verloren.
Kaart met alle forten en batterijen die deel uitmaken van de Stelling van Amsterdam.
De forten als oases van rust
Toch bleven de forten van de Stelling van Amsterdam militair grondgebied. Het ministerie van Defensie gebruikte deze plekken bijvoorbeeld als opslagdepot. Andere forten stonden leeg en raakten in verval.
Daardoor ontstond er wel alle rust en ruimte voor de natuur om zich te ontwikkelen. Een extra pluspunt hierbij was dat de forten en dijken van de Stelling van Amsterdam zijn aangelegd met duinzand, waarover een toplaag van klei is aangebracht om verstuiving te voorkomen.
Het zijn eigenlijk kleine, groene bobbels in het land die door hun hoogteverschil en voedselarme grond tientallen bijzondere plantensoorten en dito paddenstoelen, insecten en vogels aantrekken. Je kunt er bijvoorbeeld het zeldzame blauw walstro vinden en inheemse orchideeën. Of het bruin blauwtje, een bedreigde vlindersoort.
Het water van de slotgracht met alle visjes erin, trekt weer bijzondere vogels aan, zoals de ijsvogel. In het riet gaat de karekiet verscholen. In de bomen en struiken rondom de forten is het goed toeven voor allerlei vogels, zoals de torenvalk en ransuil die zich storten op rondscharrelende muizen.
Ook zijn deze forten enorm in trek bij vleermuizen als overwinteringsplaats. Bovendien voelen kleine zoogdieren, zoals de wezel, hermelijn en bunzing, zich hier helemaal thuis. Dit alles maakt dat op een kleine pukkel groen ongelooflijk veel dierenleven krioelt.
Wandelen langs de Stelling van Amsterdam
Het totale wandelrondje langs alle forten en batterijen die deel uitmaken van de Stelling van Amsterdam is circa 195 kilometer lang, omdat er allerlei ommetjes zijn vanwege kanalen of meren die je niet kunt oversteken.
Met het openbaar vervoer zijn een heel aantal plaatsen te bereiken van waaruit je een wandeling kunt starten langs één of meerdere forten. Met de trein kun je bijvoorbeeld naar Purmerend, Heemskerk, Beverwijk, Krommenie, Hoofddorp, Abcoude en Weesp. En met de bus vanuit Amsterdam naar Edam en Muiden.
Zo kun je allerlei wandelingen aan elkaar koppelen. Bijvoorbeeld van Hoofddorp naar Haarlem , langs de Geniedijk. Daarbij passeer je het Fort bij Hoofddorp, de Batterij aan de IJweg, het Fort bij Vijfhuizen, het Fort aan de Liede en die aan het Penningsveer.
Ook een mooie route is die langs het riviertje de Gein , met grote velden dobberende waterlelies, waarbij je de forten van Abcoude en Nigtevecht passeert. Begin- en eindpunt: treinstation in Abcoude. Hier kun je ook aanhaken op het nieuwe Wandelnetwerk Amstelland .
Andere hoogtepunten van de Stelling van Amsterdam zijn het Forteiland Pampus, het Fort op Vuurtoreneiland, het middeleeuwse Muiderslot, het Fort aan de Ossenmarkt in Weesp, het Fort bij Spijkerboor, het Fort bij Krommeniedijk, het Fort bij Kudelstaart en het Fort in de Botshol, een prachtig natuurreservaat.
Stelling van Amsterdam: oases van rust met bijzondere natuur | Foto: Kenneth Stamp / CCO
Fietsen langs de Stelling van Amsterdam
Het gaat natuurlijk een heel stuk sneller om dit soort routes per fiets te verkennen. Op deze sites vind je mooie fietsroutes langs de Stelling van Amsterdam:
– Landschap Noord-Holland
– Oude Hollandse Waterlinie
– Stelling van Amsterdam
Je kunt bijvoorbeeld langs drie forten fietsen, die van Spijkerboor, Jisperweg en aan de Middenweg, waarbij je door het Wormer- en Jisperveld rijdt. Dit is een van de rijkste weidevogelgebieden van Europa, met grote aantallen grutto’s, tureluurs en scholeksters.
Een andere mooie route is om vanuit Amsterdam naar Weesp en Muiden te fietsen, en weer terug.
Ook is het vanaf mei hopelijk weer mogelijk om met de veerboot vanaf IJburg naar Pampus of het Muiderslot te gaan. Of met een speciaal schip naar het Vuurtoreneiland te varen voor een diner in het zomerrestaurant. Een leuk avontuur in eigen land!
